Nhành hoa mai đẹp không những suy tôn vẻ đẹp rạng ngời cho ngày xuân mà còn là văn hóa, phản ảnh nhân sinh quan của người dân vùng đất phương Nam qua hàng trăm năm nay.
Dân Miền Nam vốn xuất thân từ đồng bằng Sông Hồng, phần lớn trong khoảng vùng Thanh Hóa, Nghệ An, Hà tỉnh giấc và Quảng Bình. Theo thao tác Nam Tiến, di dân tiến dần vào Nam. Khi chúa Nguyễn Hoàng vào đất Thuận Hóa (Huế) lập cơ nghiệp nhà Nguyễn (khoảng năm 1600) hùng cứ phương nam sông Gianh.
Đèo Ngang vốn là biên giới giữa Việt Nam và Chiêm Thành, ở vĩ tuyến 18 ºN, có cao độ 300 m. Mặc dù độ cao không nhiều như Hải Vân, nhưng khí hậu phía bắc và phía nam Đèo Ngang có phần xa cách to.
Ở phía bắc, như Hà Tĩnh (vĩ độ 18°19'59"N) nhiệt độ làng nhàng mùa đông khoảng 17 ºC, có khi xuống 8 ºC, trái lại ở phía Nam có khí hậu hot hơn, như ở Đồng Hới (vĩ độ 17º21' N ) là vùng khô hạn hơn, nhiệt độ làng nhàng mùa đông 18.7ºC.
diễn ra từ nam Đèo Ngang tới Đèo Hải Vân, nhiệt độ mùa đông cao dần. Chả hạn ở Huế (vĩ độ 16º 28’N), có nhiệt độ trung bình mùa đông 20 ºC, lạnh nhất là 10ºC. Đèo Hải Vân (vĩ độ16°28' N, cao độ 1495 m) ngăn chận gió Bắc thổi từ đất liền Trung Hoa, nên phía nam có khí hậu ấm hơn. Chả hạn ở Đà Nẵng (vĩ độ 16°04'12"N) có nhiệt độ nhàng nhàng mùa Đông 18-23 ºC, và ít khi lạnh dưới 15 ºC. Và từ đây vào Nam, nhiệt độ mùa đông tăng cường dần.
=>Xem thêm: Hướng dẫn chi tiết cách làm gốc cây phình to
Tập tục chưng mai vàng trong dịp Tết chỉ thấy trong khoảng Huế trở vào nam. Trước đây 50 năm, quần chúng vùng từ Quảng Trị trở ra không có chưng hoa Mai trong dịp Têt mà chỉ bác Hải các con phố (Chaenomeles spp. Họ Rosaceae), Đổ quyên (Rhododendron sp.), hay hoả hồng (Rosa spp.), vì hoa mai nở trễ sau Tết rất xa (tháng 2 và 3 dương lịch) và ko phổ thông hoa. Ngày nay nhờ công cụ đi lại hàng hóa thuận tiện và đời sống kinh tế tương đối hơn, văn hóa bác mai vàng ngày tết được phổ thông nhiều hơn, mai được chở đến trong khoảng các thức giấc phía nam.
tương tự, ngừng nhiệt độ làng nhàng mùa đông để Mai Vàng trồng được phải trên 10 ºC, và để cho hoa Mai Vàng nở dịp sắp Tết (trước hoặc sau Tết 2-3 tuần) phải trên 15 ºC. Đó là lý do tại sao từ Huế trở vào Nam có văn hóa bác Mai Vàng trong dịp Tết, vì có điều kiện khí hậu (cùng với công nghệ lặt lá) để hoa mai vàng nở khi không trong dịp Tết. Riêng ở Miền Bắc, nhờ ảnh hưởng của vùng biển mà Hoa Mai Vàng im tử có hoa, khi mà ở những vùng khác Mai Vàng có hoa rất trễ khoảng tháng hai hay 3 dương lịch, và hoa ko phổ quát. Như vậy, trong khoảng vùng Quảng Trị trở ra Miền Bắc không có điều kiện nhiệt độ mùa đông thích hợp cho mai vàng sôi động trong dịp Tết. Thay vào đấy, hoa Đào thích hợp xứ lạnh, được tuyển chọn lâu đời qua mấy nghìn năm để hoa tấp nập vào dịp Tết, chính là hoa xuất sắc của Miền Bắc.
Mai Vàng và người Việt lưu vong
Sau 1975, hàng triệu người Việt vượt biên “bỏ của chạy lấy người”. Tài sản cả một đời bỏ lại quê nhà, nhưng lúc có điều kiện về thăm quê cũ, dĩ nhiên tài sản không được phép mang theo, nhưng họ lại dấm dúi mang theo một tài sản ý thức quý giá - hạt hay cây con mai vàng ngàyTết cho quê hương mới (vì luật lệ rất khó tính lúc nhập khẩu giống cây xứ lạ vào nước sở tại, nhất là Australia và Hoa Kỳ). Diễn ra từ đó, mai vàng ngày tết, và mai tứ quí được trồng ngoài vườn (nơi có khí hậu cho phép), hay trong nhà (trong chậu, dạng bonsai trong chậu nhỏ) được thấy ở Hawaii (Honolulu, vĩ độ 21ºN, ngang Hà Nội), Miami (25ºN), Tampa (27 ºN), New Orleans (29 ºN), Houston (29 ºN), Dallas (32 ºN), San Diego, Little Saigon, Long Beach, Los Angeles (California, 33-34 ºN), Oklohama City (35 ºN) và San Jose (California, 37 ºN). Tương tự, cực bắc của hoa mai vàng của người Việt ở Mỹ là vĩ tuyến 37 ºN). Tại London (51 ºN), tôi biết có phổ biến người trồng mai vàng trong nhà nhưng ko có hoa, ngoài trừ ở Vườn Bách Thảo hoàng thất Kew (Royal Botanic Garden Kew) trồng trong nhà kiếng nhiệt đới (nhiệt độ điều chỉnh 27-32ºC) có mai vàng trổ hoa vào dịp Easter (đầu tháng 4).
Tại Hoa Kỳ, ở toàn bộ mọi thành phố có đông người Việt đều có bán chậu mai vàng và mai tứ quý trong dịp Tết. Các chậu mai này được trồng ở các thị thành miền nam California, nơi có nhiệt độ ban ngày >18 ºC, nhiệt độ ban đêm > 10ºC trong tháng 1 dl, là tháng lạnh nhất trong năm. Chả hạn, nhiệt độ ban ngày/ban đêm vào tháng 1 dl ở San Diego (vĩ độ 32º.70’N) là 18.9º/10ºC, nhưng đôi khi có sương muối (frost). Để giảm thiểu chết vì sương muối bất thường, chậu mai được đặt trong sân vườn vào mùa hè và mùa thu, nhưng dời vào nhà hay nhà kiếng vào mùa đông. Ngay cả ở San Jose (Bắc California, vĩ độ 37 ºN, nhiệt độ tháng lạnh nhất là tháng 1 dl, nhiệt độ ngày/đêm 16 º/6 ºC), mai vàng thấy trồng ở chùa Đức Viên, và trong dịp Tết cũng thấy có bán mai vàng dưới dạng chậu nhỏ hay bonsai, ko có bông rộng rãi và đẹp bằng ở những nơi khác.
=>Xem thêm: Bí quyết chăm sóc mai sau khi xả tàn
Vì khó bảo kê, mua mai về chỉ thưởng ngoạn một năm, giá một cây mai (chưa kể tiền chậu) ở vùng Little Sài Gòn (nam California) tối thiểu 30 đô la Mỹ, mai lớn có phổ thông hoa thì giá cao gấp bội, hơn 200 đô la, nên là một thị trường béo bổ cho người cung ứng mai vàng bán trong dịp Tết. Ngày nay, phần đông mai vàng bán ở Hoa Kỳ cung cấp từ Hawaii, cộng vĩ độ với vùng Hà Nội, nhưng có khí hậu ôn hòa, rét mướt trong mùa đông hơn. Tại Honolulu, tháng 2 dl lạnh nhất, nhiệt độ ban ngày 27 ºC, ban đêm 18 ºC, tương đương với khí hậu vùng Khánh Hòa, rất tuyệt vời cho canh tác hoa mai vàng sôi động đúngTết ta.
